Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΣΚΕΜΜΕΝΕΣ ΠΑΡΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

.
Γιώργος Ιωάννου: ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ
(…) Την μεγάλη, την αλεξανδρινή, έκδοση του Καβάφη την έφερε μια μέρα στο σχολείο ο γυμνασιάρχης μας Βασίλης Χατζηανδρέου, όταν ήμουν στην τελευταία τάξη. Θα ήταν πια 1946. Τότε την πρωτοείδα, τότε πρωτοάκουσα ποιήματα του Καβάφη ολόκληρα και όχι στίχους, διαβασμένα εξαίρετα από τον διαλεχτό Χατζηανδρέου, που ανήκε κι αυτός στη «Χριστιανική Κίνηση», μα εκτιμούσε σωστά τον Καβάφη και τα καβαφικά ιδιαιτέρως. Θα μιλήσω άλλοτε περισσότερο.
Εκείνο που θέλω να πω τώρα, είναι ότι μου έκανε τεράστια εντύπωση ο ενθουσιασμός των συμμαθητών μου, των πιο αξιόλογων τουλάχιστο, από το άκουσμα των ποιημάτων του Καβάφη. Γιατί εγώ γνωρίζοντας πόσο σκληροτράχηλοι ήταν οι λαϊκοί εκείνοι νεαροί, πόσο τους «άντρες» έκαμναν και πόσα περιφρονητικά έλεγαν κατ’ ιδίαν, περίμενα μετά τις σαφέστατες νύξεις του Χατζηανδρέου για την ιδιωτική ζωή του ποιητή, περίμενα να αντιδράσουν κατά κάποιο τρόπο. Αλλά τίποτε. Για καιρό μιλούσαν γοητευμένοι για την ποίηση του Καβάφη.
Αυτό το συναντούμε τώρα κάθε μέρα. Άνθρωποι που περιφρονούν ή και καταδικάζουν το είδος αυτό του έρωτα, έχουν ως αγαπημένο τους ποιητή τον Καβάφη και εκστασιάζονται μπροστά σε ποιήματά του, όχι απλώς διαποτισμένα, αλλά σαφώς και σε πρώτο πλάνο ομοφυλόφιλα.
Θα μου πει κανείς: «Εφόσον είναι σπουδαίος ποιητής, γιατί όχι;» Ναι, βέβαια – γιατί όχι; Δεν είμαι εγώ που θα είχε αντίρρηση. Απλώς εκφράζω την απορία μου και τον θαυμασμό μου για τη δύναμη της Τέχνης ή της συνήθειας, αλλά και για την ικανότητα, καμμιά φορά, των ανθρώπων να ξεχωρίζουν – όταν θέλουν – τα πράγματα.
Αμφιβάλλω όμως αν τα πράγματα στον Καβάφη ξεχωρίζονται. Το έργο του διαποτισμένο από το ερωτικό του πάθος και τα πάντα μέσα εκεί τοποθετημένα από αυτήν και μόνον την άποψη. Μόνο ερωτικός Καβάφης υπάρχει. Όλα τα άλλα είναι ποικιλίες του πυκνού αυτού πυρήνα. Και αποτελούν εξάρσεις και γενικεύσεις είτε καλοκάγαθων ανθρώπων, που θα ήθελαν οπωσδήποτε να ασχοληθούν με τον ποιητή, αλλά με κάτι του το εμφανίσιμο, είτε ιδιότυπων ιδεαλιστών που πιστεύουν πως μόνον ό,τι κάνουν ερωτικά αυτοί είναι το ηθικό και το ωραίο ή και πονηρών σχολιαστών που επιδιώκουν να ασχοληθούν, με το αζημίωτο, με πρωτότυπα θέματα για να έχουν υπηρεσιακά και κοινωνικά οφέλη. Πάντως, όλα όσα ξεχωρίζουν αυτοί και ασχολούνται είναι φλούδες σκέτες, αφόρητες ακόμα και για μια ανάγνωση.
Όσο προχωρούμε σε παλαιότερες από την εποχή μας μελέτες περί Καβάφη σκοντάφτουμε συχνά σε μια άλλη «γαϊδουριά». Ο normal μελετητής, ο «αρσενικός» και λάτρης του γυναικείου φύλου – όλα αυτά, υποτίθενται – κάνει έναν πρόλογο, όπου εξηγεί ότι μπορεί μεν να ασχολείται κι αυτός με τον Καβάφη, αλλά δεν έχει – προς Θεού! – δεν έχει καθόλου παρόμοιες τάσεις, σαν αυτές που είχε ο τιμώμενος – δα! – ποιητής. Και αφού κάνει αυτή τη δήλωση για τον «τιμώμενο», και αφού την διακηρύξει μερικές φορές και παρακάτω, προχωρεί στην ανέλιξη των πολύτιμων στοχασμών του για το έργο του ποιητή, που είχε ωστόσο αυτό το κουσούρι…
Ωραιότεροι όμως είναι εκείνοι, που προσπαθούν να βγάλουν τον Καβάφη ερωτικά «δικό» τους. Έστω έναν άπραγο δικό τους, από τους δειλούς του θρύλου. Άρθρα επί άρθρων έχουν γραφτεί πάνω στο θέμα και όλα στηρίζονται σε «ντοκουμέντα». Σε συντομογραφίες του ημερολογίου του, σε στίχους αποδώ κι αποκεί.
Η πιο διαδεδομένη – και αστεία – θεωρία είναι αυτή που διακηρύσσει πως ο Καβάφης μπορεί να ήταν τέτοιος ή αλλιώτικός, αλλά δεν έκαμνε τίποτε. Ήταν …παρθένος. Παραδιδόταν πότε πότε στο «αμάρτημα της μοναξιάς», μετά την τέλεση του οποίου ένιωθε φοβερές τύψεις και αληθινές ή φανταστικές ενοχλήσεις της υγείας του. Αυτό είναι – λένε – για το οποίο μιλάει στα νεανικά ημερολόγια του.
Μάλιστα, συμφωνώ – αυτό είναι. Και έπειτα; «Αυτό» αποκλείει το «άλλο»; Όχι, δα! «Αυτό» συνοδεύει κατά κανόνα το «άλλο». Όμως ας σταματήσω’ αρκετά με αυτό το θέμα, που δεν το δημιουργήσαμε εμείς, αλλά βλέπουμε να το υποστηρίζουν με σοβαροφάνεια χιλίων κανταρίων διάφοροι προφεσσόροι, που δεν μοιάζουν τόσο αφελείς. (…)

(Αναδημοσίευση από τα «Τετράδια Ευθύνης», τεύχος 19, 1983)

Συμπληρωματικά μπορείτε να διαβάσετε στα σχόλια του παρόντος ποστ τρεις παλαιότερες καταχωρήσεις του Α.Π. σχετικές με το θέμα.